Evvâbîn Namazı Hakkında Özlü Açıklamalar

Evvâbîn Namazının Tanımı (Vakti):

Akşam namazından sonra veya kuşluk vaktinde kılınan nafile namazdır.

“Evvâbîn” Kelimesinin Kur’an’da Kullanılışı ve Anlamı:

Evvâbîn kelimesi “dönen, Allah’a yöne­len, tevbe eden” anlamındaki “evvâb” kelimesinin çoğuludur. Kur’an-ı Kerim’de beş yerde tekil “Çünkü o (Dâvud), Allah’a çokça dönen (evvâb) birisi idi.” *, “Her birisi (Dâvud’un emrine verilen kuşlar) ona dönücü (evvâb) idi.” *, “Çünkü o (Dâvud), Allah’a çokça dönen (evvâb) idi.” *, “O ne güzel kuldur. Çünkü o (Eyyûb), Bize çokça dönen (evvâb) idi.” *, “İşte bu (cennet), itaate dönen (evvâb) ve nefsini koruyan herkes için va’dolunageldiğinizdir” *, bu kelime bir yerde de çoğul “Eğer iyi kimseler olursanız şüphesiz ki O, kendine dönenler (evvâbîn)’i gerçekten bağışlayıcıdır.” * şekliy­le geçen bu kelime ile eski peygamber­lerin ve salih kulların her zaman Allah’a yöneldikleri, tevbe edip O’na döndükleri anlatılır. Bu kelime, Hadis-i Şeriflerde de tekil ve çoğul olarak yer almakta ve benze­ri anlamlar taşımaktadır.

Yukarıdaki âyet­ler arasında özellikle İsrâ sûresinde ge­çen evvâbîn kelimesi müfessirler tara­fından “günah işlediğinde derhal tevbe edip Allah’a yönelen, Allah’a itaat ede­rek hayır işleyen kimseler” şeklinde açık­lanmıştır.

Evvâbîn Namazının Hadislerdeki Yeri ve Kaynakları:

Hz. Peygamber’den ve ashaptan, ak­şam namazından sonra nafile namaz kıl­mayı teşvik eden Hadisler rivayet edilmiştir.

Bunlar arasında, akşam namazından son­ra kılınan altı rek’at nafile namazın on iki yıllık ibadete denk olduğu, bu namazı kılan kimsenin günahlarının deniz kö­püğü kadar çok olsa da bağışlanacağı, akşam namazından sonra dört rek’at daha kılan kişinin cennetle ödüllendiri­leceği, onun Kadir gecesini ihya etmiş gibi ecir alacağı, yine bu vakitte yirmi (diğer bir rivâyette) on rek’at namaz kı­lan kimse için Allah’ın cennette bir köşk inşa edeceği şeklinde bu namaza teşvik edici Hadis­ler sayılabilir. *

Ancak bu Hadislerin hemen hemen tamamı muhaddisler tarafından sened itibariyle za­yıf görülmüştür. Bazı sahâbîlerin, Kur’an’da gece ibadetinden övgüyle söz eden âyet­lerin (Âl-i İmrân: 113; Secde: 16; Zâriyât: 17; Müzzemmil: 6) bu namazı da içerdiği görüşünde olduğu nakledilir (Abdürrezzâk es-San’ânî, Şevkânî).

Literatürde yer alan bu tür rivayetler Hadis tekniği açısından zayıf da olsa ne­tice itibariyle daha fazla ibadet etmeye teşvik ettiğinden müslümanlar tarafın­dan ilgiyle karşılanmıştır.

Fakihlere Göre Bu Namazın Kaç Rek’at Olduğu:

Fıkıh mezheplerinin ağırlıklı görüşü, evvâbîn namazının akşam namazından sonra altı rek’at olarak kılınacağı şeklin­deyse de akşam namazının farzından sonra kılınan İki rek’at müekked sünnetin bu namaza dahil olup olmadığı tar­tışmalıdır. Hanefî mezhebinde her iki görüş de vardır.

Evvâbîn namazı, Mâlikîler’e göre altı, Hanbelîler’e göre dört rek’attır.

Hanbelîler, bazı Hanefî fakihleri gibi akşam namazının iki rek’atlık müekked sünnetiyle ardından kılınacak dört rek’atlık mendup namazı ayrı mü­talaa ederler.

Şafiî mezhebinde ise evvâbîn namazının yirmi rek’at kılınacağı yö­nündeki rivayetlerin yanı sıra bunun al­tı, dört, hatta iki rek’at olduğuna dair rivayetler de vardır.

Bu Namazın Hükmü:

Gazâlî, akşam ile yatsı namazları arasında altı rek’at na­maz kılmanın müekked sünnet olduğu­nu söylemektedir. (İhyâ)

Ancak fakihler, akşam namazının müekked sünnetinin iki rek’at olduğunda hemen hemen gö­rüş birliği içinde bulunduğundan evvâ­bîn namazının gayri müekked sünnet veya mendup bir ibadet olarak mütalaa edilmesi gerekir

Kılınışı:

Evvâbîn namazının kılınış şekline ge­lince; Hanefîler’in dışındaki üç mezhebe göre, gece kılınan nafile namazlar gibi iki rekatta bir selâm verilir.

Hanefî mez­hebine göre ise, bu şekil daha faziletli ol­makla birlikte evvâbîn namazı altı rekat­ta bir selâmla veya dört ve iki rek’at ha­linde iki selâmla da kılınabilir.

Hadislerde “Evvâbîn” Kelimesinin Kullanılışı:

Akşamın farzından sonra kılınan na­file namaz için bazı mürsel ve zayıf Ha­dislerde evvâbîn tabirinin yer almasına karşılık sahih bazı rivayetlerde bu tabi­rin sabahla öğle arasında kılınan kuşluk (duhâ) namazıyla ilgili olarak zikredildiği görülür. (Müsned, Dârimi, Sâlat; Müslim, Musâfirin)

Ancak İbn Hacer el-Heytemî ve Şevkânî gibi bazı âlimler, her iki namaz için de evvâbîn tabirinin kullanılmasına engel teşkil et­mediğini söylemişlerdir.

“Evvâbîn Namazı” Tabiri, Kur’anî Bir Istılah Değildir:

Başta İsrâ süresindeki 25. ayet olmak üzere Kur’ân-ı Kerim’de yer alan evvâbîn kelimelerinin evvâbîn namazıyla doğrudan bir ilgisi bulunmamakla bir­likte bu namazın övgüye değer vasıfla­ra sahip insanlara izafe edilmesi bir teş­vik unsuru olarak görülmelidir.

Öte yan­dan evvâbîn namazının meşruiyeti ko­nusunda delil kabul edilen rivayetlerin Hadis tekniği açısından zayıf bulunma­ları yanında bu nafile namaz için vaad edilen mükâfatlar da dikkat çekecek şe­kilde mübalağalı görünmektedir.

Hadis usûlü açısından, Hadis tenkidinde mübalağalı mükâfatlar va’d eden Hadisler, zayıf kabul edilmektedir. Zahirî mânalarına bağlı olarak birer dinî hü­küm kabul edilmeleri halinde akâid esas­ları açısından birçok problemin ortaya çıkmasına yol açacak olan bu mübala­ğalı ifadelerin teşvik (terğîb) çerçevesin­de yorumlanması gerekir.

Zayıf Hadislerle ibadet ve faziletleri teşvik açısından amel edileceği de muhaddislerce ifade edilmektedir. Ayrıca bu ko­nudaki Sahih Hadisleri göz önüne alarak evvâbîn adlandırmasını kuşluk na­mazı için kullanmanın daha isabetli ola­cağını söylemek de mümkündür.

Evvâbîn Namazından Bahseden Hadisler:

“Bir kimse akşam namazından sonra hiç konuşmadan altı rekat namaz kılsa, o namaz (sevap bakımından) on iki senelik ibadete denk olur.” *

“Her kim akşam namazından sonra altı rek’at nafile namaz kılarsa, denizlerin köpükleri kadar olsa bile günahları affedilir.” *

Bu Namazın Kuşluk Vaktinde Kılınacağına Dair Hadisler:

Ashab-ı kirâmdan Zeyd b. Erkâm, kuşluk vakti bir takım insanların namaz kıldıklarını görmüş de; “Bu adamlar pek âlâ bilir ki, bu saatten başka zamanda namaz kılmak, daha faziletlidir. Çünkü, Rasûlullah (as), “Evvâbîn namazı, sıcaktan deve yavrularının ayakları yandığı zaman kılınır” *buyurmuştur.”

Zeyd bErkâm, başka bir rivâyetinde şöyle demiştir: “Rasûlullah (as) Kûba’lıların yanına gitti. Vardığında, onlar namaz kılıyordu. Allah elçisi, onlara, ‘Evvâbîn namazı, sıcaktan deve yavrularının ayakları yandığı zamandır’ * buyurdu.”

Bu iki rivâyette kuşluk vaktinde kılınacak namazdan bahsedilmektedir ve bu namazın kaç rek’at olacağı belirtilmemiştir. Bu namaz hakkındaki tüm rivâyetlerin ve dört mezhebin fetvalarının detaylı incelenmesi daha isabetli olacaktır.

Evvâbîn Namazının Önemine Dair Hadis:

Hz. Sevbân’dan nakledilen şu Hadis de, evvâbîn namazının önemini belirtir: “Allah Rasûlü, günün yarısından sonra namaz kılmayı severdi. Hz. Âişe: ‘Ya Rasûlullah, sen bu saatte de mi namaz kılmayı seviyorsun?’ dedi. Resulullah (as): “Bu saatte gök kapıları açılır ve Allah Teâlâ, bu saatte kullarına rahmetle bakar. Bu namaz Âdem, Nûh, İbrahim ve İsâ’nın devam ettikleri bir namazdır” * buyurdular.

Evvâbîn namazının dört rekât olduğuna dâir çeşitli Hadisler nakledilmiştir. Akşam namazından sonra ve altı rekât kılındığına dair Hadisler de nakledilir ve bunların uygulamada daha yaygın olduğu bilinmektedir. (Tirmizî, Salat)

Hz. Peygamber, akşam namazından sonra altı rekat nâfile namaz kılanın evvâbînden (günah işleyip, arkasından hemen tevbe eden kimselerden) sayılacağını bildirmiş ve arkasından da şu ayeti okumuştur: “Rabbiniz, içinizden geçenleri çok iyi bilir. Eğer salih kimseler olursanız, şüphesiz Allah tevbe edenleri affedicidir.” *

“Eğer iyi kimseler olursanız şüphesiz ki O, kendine dönenler (evvâbîn)’i gerçekten bağışlayıcıdır.” *

İsrâ: 25’in Tefsiri:

Avn el-Ukayli: “Dönen kimseler (Evvâbûn) kuşluk namazını kılan kimselerdir” demektedir. Sahih Hadis’de de şöyle buyurulmuştur: “Evvâbîn namazı, deve yavrularının, yerin ısınmasından dolayı yere çöktükleri vakit kılınan namazdır.” *

Özellikle IV, 366 ve 375’teki açıklamalar, evvâbîn namazının kuşluk namazı olduğunu ortaya koymaktadır. *